Kalaallit Nunaanni 1979-imi namminersornerulernerup kingorna, Kalaallisut oqaatsit pisortatigut oqaasiulermatali, angorusutat pingaarnersaasa ilagisimavaat Kalaallisut kukkuniiaammik ineriartortilluakkamik peqalernissaq. Ukiorpassuarnili Kalaallisut oqaasilerinerup silarsuaani ineriartortitsisussanik aningaasartalerneqarnissamillu amigaateqarneq pissutaalluni ilungersuussilluni kukkuniiaammik pilersitsilluni misileraanissaq unittooqqasimavoq.

Ukiut hundredikkuutaat nikinnerisa nalaanni arriitsumik siumut ingerlasoqalerpoq: Ilisimatusarfimmi (1984-imi pilersinneqartumi) Kalaallisut oqaasilerinermi ilisimatuut siulliit soraarummeersimalerput, Oqaasileriffik pilersinneqarpoq, pingaarnerugunartorlu tassa – Kalaallisut oqaatsit uummaarissusaasa tatigineqarnerat annertusiartulerpoq.
Kalaallisut oqaatsit nungutaalersutut isigineerukkiartorput, akerlianimmi politikkip tungaatigut ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu atorluarneqarsinnaasutut nammassilluarsinnaasutullu isigineqaleriartoramik.

Kalaallisut oqaatsit eqqummaariffiginiarneqalernerat atortussanik nutaanik pilersitsinissamut kajumilersitsivoq, ilaatigut qarasaasiat silarsuaani misissuinissamik suliaqarnissamik. Qarasaasiarli atorlugu Kalaallisut oqaasilerinerup tungaatigut sakkussanik pilersitsinissaq tamatuma nalaani sinnattuinnartut ippoq, tassami Kalaallisut oqaatsit uiguusersugaasarnerujussuat pissutaalluni qarasaasiaq atorlugu oqaasilerinermi ineriartortitsinissaq ajornakusoorluinnartutut isikkoqarmat.

Oqaasileriffik 2004-mi Kalaallisut oqaatsinik katersanik annertoorujussuarnik, 350.000-iusunik, Paamiunit Erik Fleischerimit tunissutissarsivoq. Qarasaasiarlu atorlugu oqaasilerinermik ineriartortitsiniarnerup unittooqqalluinnarnera anigorusullugu aallaqqaammut Erik Fleischerip katersai atorlugit Kukkuniiaat siulleq pilersinneqarpoq.

Suliap inernera pakatsinarpoq! Katersat annertugaluaqisut aviisinik misiliilluni kukkuniiaanermi, oqaatsit 25%-iinnaat kukkunersiorneqartarput. Tamannali kisimi ajornartorsiutaanngilaq, tassami aningaasaliissutit ukiumut tullermut atugassaraluit ilanngullutik nunguttoorput.

Taamaakkaluartoq suliap taassuma takutippaa, periarfissamik ajornaatsumik qinigassaqanngitsoq, taamaallaalli Kalaallisut oqaasiliornermi malittarisassat Kukkuniiaasiornermi taamaallaat tunngavigineqarsinnaasut.
Anguniagassallu tullia tassaasimavoq suliamik pilersaarusiorluaqqissaakkamik aqqutissiuussinissaq.

Kukkuniiaat version 1

Oqaasileriffimmi Siunnersortaaneq Per Langgård, 2005-imi Nordisk Rådimit aningaasalerneqarneq peqqutigalugu naliginnaasumik suliani unitsillugit, Kalaallisut qarasaasiaq atorlugu oqaasilerinermik sakkussamik pilersitsinissaminut periarfissaqalerpoq, 2006-imilu Namminersornerullutik Oqartussanit aningaasalerneqarnerup kinguneratigut sakkumik pilersitsiniarnermik suliaqarneq ingerlatiinnarsinnaasimallugu.
Angusassaq siulleq tassaasimavoq kukkuniiaammik pitsaasumik inuiaqatigiinnit tamanit atorneqarsinnaasumik pilersitsinissaq, suliarlu ajunnginnerpaamik aallartisarneqarpoq.
Siullermik Trond Trosterud, Tromsø Universitetimi lektoriusoq, aammalu Samisk Divvun Projekt peqatigiillutik kalaallisut qarasaasiaq atorlugu suliani ikiuunnissartik neqeroorutigaat.
Tromsø qarasaasiatigut suliaqarnermik ikiuunnissamik neqerooruteqaannanngilaq, aammali neqeroorutinut ilaavoq, Saamit projektianni suliat ukiorpassuarni ineriartortissimasat, qarasaasiakkullu sakkut assigiinngitsut, ajornaquteqanngitsumik tamaasa atorsinnaagivut, ilanngullugulu Trond kalaallisut qarasaasiaq atorlugu sakkussat pilersinniarneranni naqqanit ilusilersornera peqataaffigaa, pisariaqaraangallu tamatigut saaffissatut ammajuaannarluni.
Tromsømit ikiorneqarneq, aammalu Erik Fleischerimik oqaatsinik katersanik tunineqarneq peqqutaallutik, sakkoq oqaatsinik ataasiakkaanik passussisinnaasoq pilersinneqarpoq, taannalu tunngavigalugu pilertortumik ukiami 2006-imi Lingsoft Inc. noqissinnaasimavarput, kukkuniiaammik killiffilersuutaasumillu MS Officemut atorsinnaasumik pilersitsinissaq pillugu.
Kukkuniiaat version 1, aviisinik kukkuniiatilluni oqaatsinut 80%-iusunut atorsinnaavoq, piumasaqaatilli kukkuniiaatinut tamanut atuuttut suli naammassinagit, taamaattumilli naatsorsuutigisatsinnit pitsaanerulluni.

Kukkuniiaat version 2

Ukiumi 2007-imi aningaasalerneqarneq annikitsuinnaasimavoq, taamaattumillu suliaq kigaatsumik ingerlasimalluni. Qujanartumilli siunnersuisortaaneq Oqaasileriffiup iluani aaqqissuussinerup kinguneratigut suliani nalinginnaasut qimakkallarnissaannut aqqutissarsivoq, saniatigullu ilisimatusartunik marlunnik suleqataalluartunik ikiorneqarluni.

Tamatuma kinguneraa, Kukkuniiaatip toqqammaviata iluarsaanneqarnera, kingornalu Kukkuniiaat version 2 pilersinneqarpoq. Kukkuniiaat version 2-p kukkuniiaatit atorsinnaassusaanut piumasaqaatit angusimavai, tassa allaaserisani ajunngitsumik kukkuniiaasinnaanera 90% missaaniilerluni.

Disambiguatorip suliarineqarnerata siullermeernera

(Disambiguator: qarasaasiaq atorlugu oqaasilerissut – oqaaseqatigiit misissoqqissaakkat isumaat malillugit oqaaseqatigiinnik ajunngitsunik qinersissut)

Ukioq 2007 naalernerani Per Langgård Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfiup teknikikkut atortitaqarnermut tapiissutinik annertuunik pissarsivoq. Aningaasalerneqarneq kinguneqarpoq Per Langgård Oqaasileriffimmi naliginnaasumik suliassani annerpaartaat qimallugit 2008 tamaat oqaaserpassualerinermik suliaqarsinnaaneranik, saniatigullu 2008-p naalernerani ilinniartumik atorfinitsitsisinnaanngornermik.

Ilinniartitaata B.A. Arnannguaq Blytmannip, kukkuniiaatip toqqammavianik nutarterinissaq ineriartortitsinissarlu isumagilerpaa, taamaasilluni siunnersortaanerup oqaaserpassualerissummik allamik, disambiguatorimik taasamik, sammisaqarnissaanik periarfissaqartilerlugu.

Kalaallisut allattaatsip tunngaviatigut nipisiuineq malikannerlugu allattaasiunera, oqaluttuarisaanerullu ingerlanerani nipit imminnut assigiinneruleriartorsimanerat pissutaalluni, Kalaallisut allattaaseq malillugu suliatsinni oqaatsit ataasiakkaat arlalinnik isumaqarsinnaapput. Agguaqatigiisillugu oqaatsini misissoqqissaakkani oqaaseq ataaseq sisamat missaanik assigiinngitsunik isumaqarsinnaasarpoq.

Taamaattumik kukkuniiaatip toqqammavia assigiinngitsutigut sanngiiffeqarpoq, tassa oqaaseqatigiinni oqaatsit ataasiakkaat misissoqqissaarneqarneri assigiinngitsunik arlalinnik paasissutissaqarsinnaapput, taamaattumik oqaaseqatigiinni paasissutissat ilaat ingerlaannarlutik inissinneqarsinnaanatik, assersuutigalugu piginnittorsiut ajornartorsiutaasinnaalluni.

Taamaattumik programmi aalajangersimasoq pilersinneqartariaqarpoq disambiguatorimik taaneqartartoq. Taanna oqaaseqatigiinnik misissuinermi tunngaviusussaavoq, tassa oqaatsit ataasiakkaat assigiinngitsunik arlalinnik paasineqarsinnaappata, misissukkani oqaaseq eqqortoq ataasiinnavik toqqassavaa, taamaasilluni oqaaseqatigiinni oqaatsit tamarmik ajunngitsunik oqaaseqatigiilerinermi paasissutissanik immerneqarsinnaaniassammata. Tamannalu pisinnaappat oqaaseqatigiit ajunngitsumik nutsikkat aatsaat pigilersinnaavagut.

Disambiguatoriliornermi suliaq Constraint Grammarimik tunngaveqarpoq, isikkoraalu vislcg3 Tino Didriksenimit Eckhard Bickimillu pilersinneqartoq – taakku marluullutik disambiguatorimik suliaqalernitsinni ikiuupput, ikiuutaalluarnerallu pisuulluni aallartillualaavippugut.

Ukiup 2008-p naalernerani aningaasaataaruteqqippugut, piffissamilu tassani oqaatsini misissoqqissaakkani oqaaseq ataaseq agguaqatigiisillugu siornatigut sisamanik assigiinngitsunik isumaqarsinnaagaluartoq, sakkup malittarisassaliornikkut ineriartortinneratigut, agguaqatigiisillugu oqaaseq ataaseq assigiinngitsunik marlunnik isumaqarsinnaanngortipparput.

Disambiguatorip suliarinerata tullia

Disambiguatorimik suliaqarneq 2008-p naalernerani unitsittariaqarsimavarput, aningaasassaaleqineraasiit peqqutaalluni. 2009-mili upernaagaa Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfimmit teknikikkut atortitaqarnermut tapiissutinik, aammalu Nordisk Rådimit aningaasalerneqarnerup kingunerata periarfissippaatigut suliamik ingerlatitsiqqilernissatsinnik.

B.A. Beatrine Heilmann ilisimatusarnikkut ilinniartutut atorfinitsinneqarpoq FST-imik ineriartortitsinermik akisussaaffeqarluni, Per Langgårdilu ukiakkut tamakkiisumik disambiguatorimik suliaqalerluni.

Beatrine Perilu 2010-mi Januaarimi pisariqartitavimminnik ikiortissaqalerput, tassa Judithe Denbæk Ilisimatusarnermik Ikiortitut sulilermat. Judithe Beatrinep ernereernermi kingorna sulinngiffeqarnerani paarlattaavoq FST isumagalugu, naatsorsuutigineqarporli Beatrine utersimaleriarpat Kalaallisut qarasaasiaq atorlugu oqaasilerinermi sammivik nutaarluinnaq toraarlugu sammisaqalissasoq, tassa semantikkimut (semantik: oqaasilerinermi sammisaq, oqaatsit ataasiakkaat isumaannut tunngasoq) tunngassutilimmik suliaqalissalluni.

Maannakkorpiaq anguniagaavoq oqaaseqatigiinnik disambiguatorimik inaarsaanissaq, 2010-llu naalernerani disambiguator annerpamik 10%-innarnik allakkani kukkunernik kukkuneruvinngikkaluanik pilersitsisassalluni, tassa imaappoq allakkani kukkuniiaanermini atuutinngiffia 10% ataatissallugu.

Disambiguatorip suliarinerata tullia

Disambiguatorimik suliaqarneq 2008-p naalernerani unitsittariaqarsimavarput, aningaasassaaleqineraasiit peqqutaalluni. 2009-mili upernaagaa Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfimmit teknikikkut atortitaqarnermut tapiissutinik, aammalu Nordisk Rådimit aningaasalerneqarnerup kingunerata periarfissippaatigut suliamik ingerlatitsiqqilernissatsinnik.

B.A. Beatrine Heilmann ilisimatusarnikkut ilinniartutut atorfinitsinneqarpoq FST-imik ineriartortitsinermik akisussaaffeqarluni, Per Langgårdilu ukiakkut tamakkiisumik disambiguatorimik suliaqalerluni.

Beatrine Perilu 2010-mi Januaarimi pisariqartitavimminnik ikiortissaqalerput, tassa Judithe Denbæk Ilisimatusarnermik Ikiortitut sulilermat. Judithe Beatrinep ernereernermi kingorna sulinngiffeqarnerani paarlattaavoq FST isumagalugu, naatsorsuutigineqarporli Beatrine utersimaleriarpat Kalaallisut qarasaasiaq atorlugu oqaasilerinermi sammivik nutaarluinnaq toraarlugu sammisaqalissasoq, tassa semantikkimut (semantik: oqaasilerinermi sammisaq, oqaatsit ataasiakkaat isumaannut tunngasoq) tunngassutilimmik suliaqalissalluni.

Maannakkorpiaq anguniagaavoq oqaaseqatigiinnik disambiguatorimik inaarsaanissaq, 2010-llu naalernerani disambiguator annerpamik 10%-innarnik allakkani kukkunernik kukkuneruvinngikkaluanik pilersitsisassalluni, tassa imaappoq allakkani kukkuniiaanermini atuutinngiffia 10% ataatissallugu.